ellykooiman.nl/orgel

Biografie van Marten Jellen (Zuidhof)

Marten Jellen Zuidhof (1737-1817) is Schoolmeester en Organist in Oost-Friesland en Schoolmeester en Voorzanger in Groningen geweest. Hij was buitengewoon veelzijdig en had onder andere grote belangstelling voor en kennis van de Wiskunde - en in het verlengde daarvan de Zeevaartkunde - en de Muziek, waarbij het orgel een centrale plaats innam. Het schoolbestuur van Veendam schrijft in 1809 dat Marten Jellen Zuidhof “in schrijven, rekenen, wiskunde en de toepassing daarvan op de stuurmanskunst, én in de toonkunst zéér bedreven” is. Het is heel bijzonder dat wij van al deze facetten van zijn kunnen niet alleen getuigen hebben in de vorm van teksten van tijdgenoten, maar ook in manuscripten en gedrukte werken van Zuidhof zelf.

Marten Jellen wordt op 28 november 1737 geboren te Zuyderhuisen en aldaar op 1 december 1737 gedoopt. Uit zijn jeugd is een handschrift bewaard gebleven, een Schrijfboek uit 1753. Het is niet het enige handschrift dat hij toen maakte, want hij schrijft: “Dese en meerderhande Schriften sijn gemaakt van Marten Jellen tot Zuijderhuisen”.
In 1758 wordt Marten Jellen Schoolmeester in Loppersum. Daar begon hij vanaf 1759 disposities te verzamelen van orgels die hij zelf kende of die hij vond in bijvoorbeeld krantenadvertenties en de Boekzaal.
Drie jaar later, in 1761, wordt Marten Jellen tot Organist en Schoolmeester te Weener gekozen. Hij blijft er ruim twaalf jaar en uit deze periode zijn ons enkele muziekhandschriften bekend. Predikant was Johann Moerkramer, die een huisorgel bezat waarvan Marten Jellen de dispositie noteerde en die liederen schreef die hij in een ander handschrift als “Byvoegzel” optekende, genaamd “de Poëzy van Do: Moerkraamer”. Enkele andere manuscripten bevatten werk van Jacob Wilhelm Lustig, de organist van de Martinikerk te Groningen.
In 1774 is Marten Jellen kort Schoolmeester en Organist te Greetzijl. Al na vier maanden wordt hij gekozen te Bonda. Zelf schrijft hij in 1777 daarover: “Es ist fast jederman bekannt, dass ich, den Ruf hieher nach Bunde, bin aufgefolgert, fürnehmlich wegen den desperaten Schulwohnung zu Greetsijl, um es gegen einen bessern zu verwechseln”.
In Bonda is Marten Jellen ruim elf jaar Organist en Schoolmeester, van 1775 tot 1786. In deze jaren houdt hij zich intensief met de wiskunde bezig. In 1776 wordt hij Lid van het Hamburger Genootschap der Mathematische Weetenschappen en in 1778 is hij medeoprichter van het Genootschap der Mathematische Weetenschappen te Amsterdam, nu Wiskundig Genootschap genoemd. Eén jaar later, in 1779, wordt zijn Rekenkundige Byzonderheden gedrukt te Amsterdam en Groningen.

Marten Jellen neemt, op aanraden van enigen Heren en goede vrienden uit Groningen, ontslag in Bonda om zich - nu onder de naam Marten Jellen Zuidhof - vrij in de Stad te vestigen en daar privé-onderricht te geven in de Wiskunde (Rekenkunst, Algebra, Geometrie en Stuurmanskunst), de Hoogduitse taal en de Muziek. In December 1786 verlenen de Burgemeesters en de Raad van de Stad Groningen hem toestemming om in de genoemde wetenschappen instructie te geven. Zijn tweede wiskundige werk, Rekenkundig Mengelwerk, wordt gedrukt in 1789 te Groningen en opgedragen aan de “Edele Mogende Heeren Borgemeesteren en Raad der Stadt Groningen”.
De wiskunde trekt hem naar Veendam. Daar wordt hij in 1789 Schoolmeester en Voorzanger en hij blijft er tot zijn dood op 21 juni 1817. Veendam was in die tijd en lange tijd daarna zeer belangrijk voor de scheepvaart. Marten Jellen Zuidhof gaf er voor het eerst stelselmatig zeevaartkundig onderwijs. Hier kon hij zijn grote interesse in de Wiskunde volledig ontplooien en verschillende wiskundige werken werden te Groningen gedrukt.
In de kerk werden de Evangelische Gezangen (1806) in 1807 ingevoerd. Van Marten Jellen Zuidhof wordt een handschrift bewaard in Emden met de 192 Gezangen: “Evangelische Gezangen op twee stemmen te zingen”.

De kerk in Veendam had in de tijd van Zuidhof geen orgel, hij was er voorzanger. In 1824 werd het nieuwe orgel ingewijd en de predikant aldaar, Iz. Sannes, herinnerde in zijn leerrede aan Zuidhof: “Dikwijls wenschte men wel om een orgel, of schoon dit sedert lang geene noodzaak was... De Gemeente, gevormd en voorgegaan ... door den waardigen Zuidhof, die bij zijne overige veel omvattende kennis, eene onbegrensde zucht voor de edele toonkunst en het godsdienstig gezang voegde, onderscheidde zich in dit opzigt ook, zeer gunstig boven anderen”.


© Copyright Elly Kooiman
Groningen, 26 juni 2008